Ieder jaar overlijden in Nederland ongeveer 3500 mensen aan sepsis. Patiënten die het overleven, houden vaak ernstige psychische en lichamelijke restverschijnselen. Vroege herkenning en behandeling redt (de kwaliteit van) levens – en daar valt nog flink wat te winnen.

Op 18 september was er een publiekslezing over sepsis in het UMC Utrecht. Jan Willem Uffen (arts in opleiding tot specialist acute interne geneeskunde) legt op de lezing uit wat sepsis is: een ontspoorde reactie van je lichaam op een infectie. Meestal veroorzaakt door een bacterie, maar een virus, parasiet of schimmel kan ook. Het hele lichaam reageert op de infectie, in plaats van alleen op bijvoorbeeld je ontstoken blaas of gewoon een sneetje in je hand. Het afweersysteem reageert zo heftig, dat weefsels beschadigd raken en orgaanfuncties kunnen uitvallen.
 
Van de patiënten die op de Spoedeisende Hulp binnenkomen met de verdenking op een infectie, heeft bijna dertien procent een sepsis. Ongeveer een derde heeft intensive care-behandeling nodig. Eén op de vijf van hen overlijdt. Van de patiënten met sepsis die geen intensive care-behandeling nodig hebben, overlijdt één op de acht.

Verstoorde balans

Ons immuunsysteem is kwetsbaar. ‘Signaalstoffen’ zorgen voor balans; dat zijn stoffen die de witte bloedcellen produceren zodra ze binnengedrongen bacteriën herkennen. Die gaan dan razendsnel aan het werk om de infectie te bestrijden. Daarnaast maakt je lichaam signaalstoffen die het immuunsysteem remmen. Meestal houden ze elkaar in balans. Daardoor wordt de noodzakelijke reactie van het immuunsysteem ook op tijd weer geremd.
 
Sepsis ontstaat als de balans tussen de infectie en het immuunsysteem is verstoord.
Vooral in het begin van de sepsis geven signaalstoffen veel te veel gas. Dat zorgt voor ernstige infectiesymptomen en uiteindelijk orgaanschade. In een iets latere sepsisfase maakt het lichaam ook signaalstoffen aan die het immuunsysteem remmen. Helaas schiet dit ook door, waarschijnlijk omdat er eerder veel te veel gas is gegeven. Het resultaat is dat de afweer niet goed meer werkt. Dit veroorzaakt weer meer infecties: de cirkel is rond.

Risicofactoren

Iedereen kan sepsis krijgen; vaak is het gewoon pech. Toch zijn er factoren die de kans beïnvloeden. Bijvoorbeeld het ziekmakend vermogen van een bacterie, de hoeveelheid en de locatie. Mogelijk speelt genetische aanleg een rol. Volwassenen boven de zestig en baby’s lopen ook meer risico. Net als mensen zonder milt. Ook ben je kwetsbaarder als je medicatie gebruikt die het immuunsysteem onderdrukt of een ziekte hebt die de afweer aantast.

Behandeling

Een supersnelle behandeling is van levensbelang. Die bestaat uit zuurstof geven, de pols en bloeddruk controleren en vervolgens de infectie met antibiotica behandelen, als een bacterie de oorzaak is. De infectie moet gelokaliseerd worden en soms is een operatie nodig.
 
De bloeddruk kan door de ontstekingsreacties zo laag worden dat je hart te weinig bloed rondpompt om de organen van genoeg zuurstof te voorzien: een septische shock. Dan is bijvoorbeeld dialyse of beademing op de intensive care nodig.

Meer aandacht voor sepsis

De volgende spreker is Rinke van de Brink, zorgredacteur NOS-journaal en ervaringsdeskundige. Hij vertelt dat hij een aantal jaren geleden een sepsis heeft doorstaan, na een blindedarmoperatie. Hij voelde het helemaal mis gaan in het ziekenhuis en vermoedde een sepsis. De verpleegkundigen konden dat niet bevestigen – Rinke had net een symptoom te weinig. De arts had geen tijd om langs te komen. Alleen dankzij zijn eigen assertiviteit en het snel ingrijpen van een bevriende arts is hij toch nog op tijd behandeld. Wel had hij enorme psychische restverschijnselen. Rinkes pleidooi is dan ook: meer herkenning voor de signalen, meer nazorg, meer bekendheid.
 
Spreker Idelette Nutma beaamt dit volledig. Ook zij is ervaringsdeskundige en strijdt al jaren voor meer aandacht voor sepsis én de gevolgen. Die kunnen variëren van PTSS tot verlies van ledematen – en heel veel daar tussenin. Zie haar platform www.sepsis-en-daarna.nl.  
Laatste spreker internist-infectioloog Jan Jelrik Oosterheert biedt hoop: er komt steeds meer  aandacht voor wetenschappelijk onderzoek naar sepsis dat zich richt op vroege herkenning. Samenwerking tussen verschillende disciplines is daarbij noodzakelijk, benadrukt hij.